به گزارش روابط عمومی حوزه هنری انقلاب اسلامی، آیین نکوداشت استاد محمود فرشچیان، عصر دوشنبه ۵ آبان ۱۴۰۴، به همت فرهنگستان هنر و پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی و با حضور مجید شاه‌حسینی، محمدعلی رجبی، سیدحسن شهرستانی، سیدعبدالمجید کیانی و عباس بهزادی، در سالن گلستان فرهنگستان هنر برگزار شد.

کاستی کلام و افزونی جوهر هنر در آثار فرشچیان مشهود است

مجید شاه‌حسینی رئیس فرهنگستان هنر، در آغاز این مراسم با بیان اینکه استاد فرشچیان اهل سکوت و سلوک بود، گفت: وقتی انسان اهل سلوک است، ساکت می‌شود و هیاهوی او در اثر هنری‌اش متجلی می‌شود. هنرمندان پرهیاهو معمولاً آثار سطحی خلق می‌کنند، اما در آثار استاد فرشچیان کاستی کلام و افزونی جوهر هنر کاملاً ملموس است. پس از درگذشت ایشان دیدیم که چقدر سخنان ضبط‌شده از او اندک است؛ چراکه باید گفتار او را در آثارش جست.

شاه‌حسینی افزود: استاد فرشچیان اهل بصیرت بود. هنرمندان حقیقی ایران، در ورای ظاهر آثارشان، معنا و حقیقت دیگری را عرضه می‌کنند و آثار ایشان دلالت از جهان واقع به جهان حقیقت دارند. ما برای هنرمندان رئالیست احترام قائل هستیم، اما هنرمند واقعی کسی است که ما را از واقعیت به حقیقت راهنمایی کند و این ویژگی در تمام آثار استاد فرشچیان نمایان است.

وی همچنین با اشاره به ارتباط عمیق استاد فرشچیان با اهل‌بیت(ع) گفت: توفیق مأنوس بودن با اهل‌بیت(ع) نصیب هر هنرمندی نمی‌شود. آثار استاد فرشچیان در حرم‌های مطهر اهل‌بیت(ع) یاد و نام ایشان را جاودانه کرده است. دل‌های بزرگ، عالی‌ترین عشق را که همان عشق اهل‌بیت(ع) است، می‌پذیرند و استاد فرشچیان مظهر چنین عشقی بود.

شاه‌حسینی در پایان از مقام معلمی استاد فرشچیان نیز یاد کرد و گفت: شاید کمتر به مقام معلمی ایشان پرداخته شده است، اما ارزش واقعی استاد را باید از شاگردانش شناخت. آموزش هنر سلوک است، نه انتقال اطلاعات. عظمت روح استاد را می‌توان در تربیت شاگردانش مشاهده کرد و حضور شاگردان او در این جلسه، گواه روشنی از درستی این مسیر است.

آثار فرشچیان تجلی تفکر و سلوک عملی اوست

در ادامه، محمدعلی رجبی عضو پیوسته فرهنگستان هنر، با بیان اینکه سخن گفتن از استاد توسط شاگرد کاری دشوار است، گفت: من احساس می‌کنم که استادم نشسته و من تنها سخنان او را بازگو می‌کنم. بیش از بیست مورد از درس‌هایی را که از ایشان آموخته‌ام، یادداشت کرده‌ام. استاد فرشچیان در تاریخ هنرهای تجسمی ما بی‌سابقه بود؛ هنرمندی جامع در علوم نگارگری و نقاشی ایرانی که همه آداب و سنن را نیز در خود داشت.

رجبی ادامه داد: در طراحی می‌گفتند اولین چیز، پیدا کردن خط خودتان است، زیرا نگارگری با خط شناخته می‌شود. ما طراحی نمی‌کنیم، بلکه طرح باید خودش را به ما نشان دهد. این هماهنگی میان علم و الهام، هنرمند را به بصیرت می‌رساند. به همین دلیل است که آثار او تنها هنر ایرانی نیست، بلکه هنر بشری است.

وی افزود: توجه ایشان به ریشه‌ها سبب می‌شد آنچه در آثار ایرانی پنهان بود، ظهور یابد. همان‌طور که امام صادق(ع) فرموده‌اند، آثار ما می‌گوید که ما که هستیم؛ آثار فرشچیان نیز بیان‌کننده تفکر و سلوک عملی اوست.

رجبی با اشاره به روح احیاگر آثار استاد فرشچیان گفت: وی فرهنگ ما را حفظ و احیا کرد. احیا یعنی زنده‌کردن مجدد اثر؛ همان کاری که استاد انجام داد. او فرزند فرهنگ خود و در عین حال فرزند زمانه خویش بود. 

وی در پایان با اشاره به معنویت در هنر گفت: محیط زیست هنرمند دل اوست. اگر دل‌ها را پاک کنیم، محیط نیز پاک می‌شود. استاد فرشچیان هنرمندی بود که با هر اثر هنری می‌مُرد و دوباره زنده می‌شد، و این رمز جاودانگی آثار اوست.

عشق جوهر همه هنرهاست

سیدحسن شهرستانی، عضو هیئت علمی دانشگاه هنر، در سخنان خود با تأکید بر پیوند میان ادبیات و هنر گفت: ادبیات و هنر از یک آبشخور سیراب می‌شوند. اگر اندیشه‌های دقیق ملت در لفظ متجلی شود، شعر است؛ در گل و آجر، معماری است و در رنگ، نقاشی. هنرمند ایرانی نمی‌تواند بی‌ارتباط با متون کلاسیک چون شاهنامه و خسرو و شیرین باشد، چراکه این‌ها پیوند ذاتی با هنر ما دارند.

وی افزود: هنرمند واقعی به دنبال علت نیکوست. همان‌گونه که در صنایع ادبی «حسن تعلیل» داریم، هنرمند نیز باید علت زیبا را بیابد یا بیافریند. عشق جوهر همه هنرهاست و همان نسب واقعی است که امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: المودةُ نسبٌ مستفاد.

شهرستانی با اشاره به تأثیر معنوی آثار فرشچیان گفت: استاد فرشچیان با وجود سکوت ظاهری، درون پرغوغایی داشت. ایشان از پیام مقام معظم رهبری درباره تابلو «عصر عاشورا» بسیار منقلب شده بود. این اثر، استاد را نه تنها مشهور بلکه محبوب دل‌های جهانیان کرد زیرا در آن، کنایه و اشاره جایگزین بیان مستقیم است و همین رمز ماندگاری اثر است.

در همه هنرها معنویت حرف اول را می‌زند

سیدعبدالمجید کیانی عضو پیوسته فرهنگستان هنر، در ادامه با تأکید بر نقش معنویت در همه هنرها گفت: اساتید سنتی ما در موسیقی همیشه می‌گفتند: اول معنا، بعد موسیقی. معنویت و اخلاق زیربنای همه هنرهاست. وقتی آثار استاد فرشچیان را نگاه می‌کنم، موسیقی می‌بینم؛ همان هارمونی و پیوند معنوی که تارهای فرش را به هم متصل می‌کند.

وی افزود: در رساله‌های کهن چون «آداب‌المتعلمین» از شیخ صدوق و «مرصادالعباد» از نجم‌الدین رازی، صفات استاد و شاگرد بیان شده است. استادان واقعی نه تنها دانش، بلکه سلوک و معنا را منتقل می‌کنند. بخش زیادی از هنر آموختنی نیست، بلکه با سیر و سلوک درونی به دست می‌آید. استاد فرشچیان نمونه کامل چنین استادی بود.

فرشچیان در ضریح‌سازی، معنویت را به اوج رساند

در پایان مراسم، عباس بهزادی، رئیس کارگاه ساخت ضریح حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)، درباره نقش استاد فرشچیان در طراحی ضریح‌های مقدس گفت: طراحی ضریح حضرت عبدالعظیم به دست استاد فرشچیان چهار سال طول کشید. از نگاه او، ضریح تنها سازه‌ای نقره‌ای یا طلاکاری‌شده نبود، بلکه فضایی بود برای خلوت با خدا. ایشان ضریح را پیوندگاه انسان و خدا می‌دانست و خداوند توفیق داد تا طراحی سه ضریح امامان به دست او انجام شود.

بهزادی افزود: فرشچیان تنها طراح نبود، بلکه همه جنبه‌های هنری را درک می‌کرد؛ از معماری تا قلم‌زنی و خوش‌نویسی. روزی خبرنگاری از او پرسید حضور فیزیکی‌تان در کارگاه حرم چه احساسی دارد؟ پاسخ داد: «درست است که امروز این‌جا هستم، اما همیشه در این فضا پرسه می‌زنم.» این سخن نشان‌دهنده پیوند روحی و معنوی او با اثرش بود.
در پایان این مراسم، نمایشگاه اختصاصی طراحی‌های استاد فرشچیان برای ضریح‌های مقدس نیز افتتاح شد.